Promotieonderzoek naar de aantasting van bestaande rechten in het omgevingsrecht

Gebiedsontwikkeling is een complexe opgave binnen de schaarse te (her)verdelen ruimte in Nederland. Het realiseren van de gewenste omgevings- en milieukwaliteit staat soms op gespannen voet met de aanpak van andere urgente maatschappelijke problemen, zoals woningnood. Daarnaast spelen bij gebiedsontwikkeling – meer in het bijzonder in transformatiegebieden – bestaande belangen van bijvoorbeeld industrieën en agrariërs een belangrijke rol. Het realiseren van de gewenste omgevingskwaliteit en het mogelijk maken van nieuwe ontwikkelingen kan soms betekenen dat het noodzaak of wens is om bestaande activiteiten (gedeeltelijk) te beperken of te verplaatsen. In haar onderzoek bestudeert promovenda Ruda van Ravensteijn de rol van het omgevingsrechtelijk instrumentarium hierin.

Het omgevingsrecht behelst alles wat te maken heeft met de fysieke leefomgeving, zowel het optimaal beschermen als optimaal benutten daarvan. Bestaande belangen zijn in het omgevingsrecht vaak goed beschermd, maar er zijn ook instrumenten om rechtmatig toegekende rechten aan te tasten en een ‘herverdeling’ van (milieu)ruimte te bewerkstelligen. Ruda van Ravensteijn onderzoekt de vraag wat de effecten van het – met de komst van de Omgevingswet – vernieuwde omgevingsrechtelijk instrumentarium voor de aantasting van verworven (ook wel: bestaande) rechten in de praktijk van gebiedsontwikkeling zijn en welke verbeteringen zo nodig in de omgevingswetgeving kunnen worden aangebracht.

Zo kan (her)verdeling plaatsvinden door aanscherping of een (gedeeltelijke) intrekking van omgevingsvergunningen milieu. Dit kan alleen gebeuren wanneer aantoonbaar sprake is van een betere bescherming van het milieu. Het is daarmee een complexe vraag of en wanneer dit spoor bewandeld kan worden met het oog op nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. Het kan ook gaan om de concurrentie van verschillende functies in bijvoorbeeld een stedelijk gebied dat al in hoge mate is verdicht. Het kan dan zo zijn dat er simpelweg geen plek meer is voor (uitbreiding van) bepaalde functies. De Omgevingswet biedt wellicht meer ruimte voor flexibele plannen maar het is nog een open vraag hoe deze wet de in het verleden verworven rechten zal beïnvloeden. Ook is het afwachten of het ruimere gebruik van instrumenten tot andere uitkomsten leidt in de praktijk.

In haar promotieonderzoek volgt zij nauwlettend hoe dat in de praktijk uitpakt en hoe juridisch, onder de Omgevingswet, de afwegingen tussen verschillende belangen in gebiedsontwikkelingen uitvallen. Het onderzoek bestaat uit literatuur, jurisprudentie, maar ook zeker kwalitatief onderzoek aan de hand van case studies en interviews. Het promotieonderzoek naar het juridisch instrumentarium om te schuiven in de milieugebruiksruimte kent nadrukkelijk een juridisch empirisch invalshoek met als doel een brug te slaan tussen wetenschap en praktijk.